Column van de RU Nieuwssite

Blog op nieuwssite RU

copyright: RU Nijmegen

De Stem van Van der Heiden: Vechtkabinet

Ze praten dus weer, daar in het Catshuis – en ze worden bedankt. Ik zag de Frans Duynsteetrofee al in de verte gloren, maar moet nog eventjes wachten. Al hoef ik niet al te lang geduld te hebben. Deze ‘bijzondere politieke samenwerking’, zoals Rutte zijn krakende minderheidskabinet noemt, heeft zijn langste tijd gehad. Er is een verbandje gelegd om de bijna-breuk van gisteren – maar is dat sterk genoeg om de boel bij elkaar te houden? Het lijkt me stug.

Probleem lijkt te zijn dat Wilders wel wil praten over bezuinigingen voor 2013 om het begrotingstekort onder de 3% te krijgen, maar niet over hervormingen op langere termijn, zoals het zorgstelsel, het ontslagrecht en de woningmarkt. Daarmee wordt het dooronderhandelen hoogstwaarschijnlijk een drukverbandje, dat nooit bestand is tegen de open breuk van de economische toekomst. Het zal Rutte en Verhagen zo langzamerhand wel duidelijk worden dat er met de PVV als het erop aan komt eigenlijk geen zaken te doen is.

Daarmee kan de onderhandelingsbreuk wel gelijmd zijn, maar ligt het onderliggende probleem er nog even scherp. Een kwestie van geduld dus voor het kabinet uitglijdt over de eerste de beste bananenschil. Het is natuurlijk koffiedik kijken – maar wel met een licht wetenschappelijk sausje. Want, hoewel de geschiedenis zich in tegenstelling tot het populaire gezegde eigenlijk nooit herhaalt, is er wel een historisch precedent.

In 1981 waren CDA en PvdA door de kiezers tot elkaar veroordeeld om samen (tuurlijk, met D66 als glijmiddel) een kabinet te vormen. Met opgewekte tegenzin. CDA-leider Van Agt was net bijgekomen van een jarenlange vernedering onder Den Uyl; de PvdA-leider moest er niet aan denken om te moeten dienen onder de antipoliticus Van Agt. Maar het moest toch. En, na maandenlange onderhandelingen kwam er zelfs een kabinet uit – de beëdigingsfoto liet al zien tegen welke heug en meug. Maar toen werd de economische wind nog killer en moest het regeerprogram worden bijgesteld – en viel het kabinet al voor zijn presentatie in de Kamer. De breuk werd gelijmd en het ‘vechtkabinet’, zoals het al snel heette, toog aan de slag. Nou ja, aan de slag, het viel uiteindelijk definitief na een half jaartje.

Het lijkt verdacht veel op wat er nu gebeurt. Economische tegenwind, en één van de partners die helemaal geen zin heeft om te hervormen omdat de eigen achterban te veel in de knel komt. Ik voorspel: áls ze er al uitkomen, dan is het van korte duur. Want het kabinet kan dan wel harmonieus zijn, met de PVV is er overduidelijk een vechtrelatie. En vechtrelaties duren in de politiek nooit zo lang als in menig privéleven.

(Geschreven en geplaatst op 30 maart)

De Stem van Van der Heiden gereanimeerd!

In politiek spannende tijden verschijnt op de nieuwssite van de Radboud Universiteit steevast mijn blog 'De Stem van Van der Heiden'. Met de perikelen van afgelopen week rond de Catshuisbesprekingen is het blog weer gereanimeerd. Maar ja, de internetangst van de bestuurders van de RU heeft ervoor gezorgd dat deze alleen toegankelijk zijn voor studenten en medewerkers van de universiteit. Daarom, voor de duizenden volgers die niet aan de campus gelieerd zijn, nu ook op mijn eigen blog. Het copyright ligt echter wel bij de RU Nijmegen, denk ik... Oja, ik plaats ze maar in de volgorde van verschijnen!

De Stem van Van der Heiden: Rutte gaat doorrrrr

Het zag er spannend uit, gisteren en vanochtend, en zelfs ik – toch niet gespeend van enige parlementair historische kennis – trapte erin. Wel een mooie gelegenheid voor mij om weer eens een voorspelling te doen die niet uitkwam.

Het ‘grote duiden’ gaat nu in de richting van een zorgvuldig geënsceneerd toneelspel, nodig voor Wilders om zijn achterban te laten zien dat hij heus zijn uiterste best doet om de rechtspositie, de AOW en de hypotheekrenteaftrek van Henk en Ingrid te beschermen en Mohammed en Fatima in nog grotere mate buiten de landsgrenzen te houden. Maar eerlijk gezegd, hoe goed de PVV-leider ook is in het bespelen van de publieke opinie, ik geloof er helemaal niets van. Volgens mij hadden we hier te maken met een echte crisis in de onderhandelingen.

Niet zo gek ook, trouwens. De ingrepen die er geheid aan zullen komen, treffen vooral de achterban van Wilders. Bij de totstandkoming van dit kabinet heeft hij al de maximale rek uit zijn niet al te flexibele ruggengraat moeten halen om een programmatisch akkoord met CDA en VVD te kunnen sluiten, louter om ‘links’ niet aan de macht te krijgen. Nu moet hij dat weer doen – maar tegen welke prijs? Volledige uitverkoop van het PVV-verkiezingsprogram? Daartegenover staat dat uit de peilingen na het vertrek van Brinkman blijkt dat de magie van Wilders begint af te bladderen. Als rekensom: breuk = nieuwe verkiezingen = oppositie (want niet mee te werken) + links in het kabinet. Een duivels dilemma voor de PVV-leider. Wil hij ten onder gaan aan het verbreken van beloften aan zijn achterban of aan het langdurig veroordeeld zijn tot de oppositiebankjes door de voormalige coalitiepartners? De strop of het vuurpeloton? Hoe dan ook wordt het, in zijn eigen woorden, huilie-huilie voor hem.

Na het nachtje slapen heeft Wilders kennelijk besloten voor de eerste variant. Afhankelijk van de toezeggingen die hij heeft gekregen (waarschijnlijk toch bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking en een papieren beperking van de immigratie) roept dat echter nieuwe problemen op voor het CDA. De eisen van Wilders zijn niet te verkopen aan de toch al rap afkalvende christendemocratische achterban. Dus mochten Rutte, Verhagen en Wilders tot een akkoord komen – wat nog absoluut niet zeker is – dan wil dat niet zeggen dat dat ook nog door het huidige kabinet uitgevoerd kan worden. Een blik op de parlementaire geschiedenis leert ons dat de gebeurtenissen van gisteren de prelude voor de val van het kabinet zijn – maar daarover morgen meer.

(geschreven en geplaatst op 29 maart)

The accidental Hero

Enige verbijstering was toch wel mijn deel toen ik gisteren hoorde dat Hero Brinkman uit de PVV-fractie stapt maar wel zijn Kamerlidmaatschap behoudt. Geen verbijstering omdat hij Geert de rug toekeert - hoe lang kun je binnen een fractie een royal pain in the ass blijven - maar vanwege zijn argumentatie. En dan heb ik het niet over het alsmaar repeterende geroeptoeter over de democratisering van de PVV; dat was natuurlijk een volstrekt kansloze operatie, en dat wist Brinkman ook wel. De PVV is Wilders en Wilders is de PVV en dus is die beweging al maximaal gedemocratiseerd. De leden hebben binnen de PVV meer invloed dan bij welke partij dan ook: ze bepalen de politieke lijn, benoemen de leider, stellen de volledige lijst vast en schrijven zelfs de vele tweets die namens de PVV verschijnen. Jammer genoeg is er maar één lid, Geert Wilders zelf, maar een kniesoor die daar op let.

Die kniesoor gaat nu dus in zijn eentje verder, omdat hij vindt dat de PVV bevolkingsgroepen te veel over één kam scheert. Brinkman kent namelijk heel veel volledig 'geassimileerde' moslims en de meeste Polen zijn eigenlijk ook best wel okee. En daar was mijn verbijstering. Natuurlijk, altijd mooi als iemand vindt dat de PVV moslims en midden- en Oost-Europeanen te veel wegzet als een blok van enge terroristen danwel dronken overlastbezorgende baantjesafpakkers, maar was dat niet een beetje laat, Brinkman? Het over een kam scheren van bevolkingsgroepen is vanaf de oprichting de core bussiness, de raison d'être van deze beweging. Als het Brinkman zo tegen de borst stuitte, wat deed hij dan in godsvredesnaam bij die club?

Het kan dan ook nauwelijks anders dan dat er een andere reden achter zijn vertrek zit: hij is het zat om in de relatieve anonimiteit achter de geblondeerde rug van Wilders te moeten opereren. Hij wil zelf in de schijnwerpers. Dat is hem gisteren gelukt, en zolang dit kabinet er zit zal hem dat wel blijven lukken. Maar daarna is het afgelopen. Er is in het politieke spectrum geen plek voor een PVV-light, dat heeft het debacle van Trots op Nederland wel laten zien. En dan het Rita Verdonk nog heel wat meer voorkeurstemmen vergaard dan de lousy 18.000 van Brinkman, wiens 'zelfverdiende zetel' getalsmatig uit niet meer dan hooguit twee stoelpoten bestaat.

Alle partijen zullen politieke loopgraven moeten verlaten

Ruim honderd jaar geleden zat de Nederlandse politiek muurvast, met grote maatschappelijke onrust als gevolg. Het toenmalige 'rechts', de confessionele partijen, eisten gelijkberechtiging van het bijzonder onderwijs. 'Links' (alles wat niet confessioneel was) streefde een uitbreiding van het kiesrecht en sociale hervormingen na. Elkaars verlangens vonden ze maar niets. Het was een van de bronnen van de 'antithese', de polarisatie van de politiek op basis van het geloof.

 

Met de instelling van twee 'Pacificatiescommissies' (een voor beide kwesties), bestaande uit de leiders van alle politieke partijen, werd een oplossing gevonden: er vond een uitruil plaats tussen beide kampen. Rechts kreeg zijn financiële gelijkstelling van het onderwijs, links zijn algemeen (mannen)kiesrecht, hetgeen bij de Pacificatie van 1917 werd bekrachtigd. Gevolg: de antithese werd op termijn verlaten en coalities tussen confessionelen en liberalen werden mogelijk.

Klinkt deze situatie bekend? Ook nu zijn er grote politieke stromingen die hervormingen nastreven, die door een andere stroming worden geblokkeerd. Het huidige rechts, VVD en CDA, ambieert bijvoorbeeld de hervorming van de arbeidsmarkt (met D66 en GroenLinks), maar traditioneel links (PvdA, SP en de - in dit geval linkse - PVV) blokkeren deze. Links wil de hypotheekrenteaftrek aanpakken, maar dat wordt weer geblokkeerd door rechts. En daarmee blijven noodzakelijk geachte moderniseringen uit, waardoor Nederland nog lang in de begrotingsproblemen kan blijven verkeren.

Probleem is dat deze hervormingen volledig zijn gepolitiseerd, waarbij elke nuance is verdwenen. Aantasting van de hypotheekrenteaftrek zou volgens rechts tot een ineenstorting van de woningmarkt leiden, hetgeen ontelbare huizenbezitters in de financiële afgrond zou drijven. Hervorming van de arbeidsmarkt leidt volgens traditioneel links onherroepelijk tot het degraderen van werknemers tot loslopend wild, met verlies van elke rechtsbescherming. Kortom, alles blijft zoals het is.

Deze verstikkende wurggreep is de reden dat er fors bezuinigd moet worden, omdat deze zorgt voor relatief hoge arbeidskosten en dus economische concurrentienadelen, en een hoge woningprijs, gekoppeld aan een enorme private schuld en hoge overheidsuitgaven vanwege de belastingteruggaaf. Oplossingen zonder grondige hervormingen zullen volgens economen onnodig duur en weinig effectief zijn, aangezien zij de bron van de kwetsbaarheid van de Nederlandse economie niet aanpakken. Bij iedere economische tegenslag zal een zittend kabinet weer moeten 'ombuigen'.

Er zit maar een ding op: de politieke loopgraven moeten worden verlaten. Veto's, van welke partij ook, moeten worden losgelaten. Dat valt niet mee, omdat politieke partijen zich met deze embargo's hebben geïdentificeerd. CDA en vooral VVD zijn de partijen van de huizenbezitters, PvdA, SP en PVV kampioen van de rechtsbescherming van de werknemer. En, hoewel de PVV het VVD-CDA-kabinet gedoogt, is er programmatisch sprake van uitsluiting: er gebeurt op dit terrein tot nu toe helemaal niets. Er zijn twee nieuwe antitheses, op basis van beide noodzakelijke hervormingen.

Begin vorige eeuw werd er een oplossing gevonden door de splijtende kwesties te depolitiseren. Minister-president Cort van der Linden - door premier Rutte veelvuldig als grote voorbeeld aangehaald - wilde als 'eerlijk makelaar' de patstelling doorbreken en slaagde daar ook in, met de genoemde Pacificatiecommissies. Het schiep de ruimte om de antithese te verlaten, waardoor 'links' en 'rechts' elkaar niet langer principieel uitsloten.

Een zelfde oplossing zou nu gekozen moeten worden, al is er geen vier jaar tijd, zoals in 1913-1917. Maar dat hoeft ook niet. De oplossingen liggen allang op tafel; ze moeten alleen nog geaccepteerd worden. Daarvoor is het nodig dat Rutte zich boven de partijen stelt, en zich gelijk zijn grote voorbeeld als een 'eerlijk makelaar' opstelt om beide noodzakelijke hervormingen door te voeren.

Dat zal pijn doen in Den Haag, maar die pijn wordt wel gelijk verdeeld. En het levert nóg wat op: de mogelijkheid dat de moderne antithese van tafel gaat en links en rechts weer samen kunnen regeren, waardoor niemand meer afhankelijk hoeft te zijn van de gedoogsteun van een wispelturig buitenbeentje.

© Trouw 2012